هدف‌گذاری ترکیه برای ربودن بازار گاز نخجوان از ایران/نوش داروی وزارت نفت پس از فرصت‌سوزی در بازار منطقه

یک کارشناس انرژی گفت: هفته گذشته ترکیه مناقصه پروژه خط لوله ایغدیر به نخجوان را برگزار کرد و قصد دارد پس از اتمام قرارداد ایران برای سوآپ گاز به نخجوان در ۵ سال آینده، جایگزین ایران در این بازار شود.

محمدامین راد کارشناس انرژی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره به اهمیت صادرات گاز برای ایران گفت: اهمیت صادرات گاز بیش از آنکه اقتصادی باشد، سیاسی هست و در حقیقت وجه سیاسی آن در تعامل بین کشورها خیلی پررنگ است. عمدتا قراردادهای صادرات گاز در لایه اقتصادی بسته نمی‌شود و قرارداد در لایه سیاسی منعقد می شد اما مباحث اقتصادی نیز بر روی آن تاثیرگذار است. بنابراین در این قراردادها معمولا دو رئیس جمهور یا وزیر دو کشور با هم تعامل می‌کنند، نمونه ان هم قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه است و همچنین قراردادهای صادرات گاز روسیه به اروپا که خود پوتین در ان دخیل بود.

*برای صادرات گاز باید در لایه سیاسی پیگیری کرد

وی ادامه داد: در این راستا برای توسعه صادرات گاز ایران باید مسئولین رده‌های بالا به این موضوع ورود کنند. همه می‌دانند بهترین بازار ما برای صادرات گاز، بازار منطقه است. گزینه‌های ما در منطقه کشورهای عمان، عراق، هند، پاکستان ترکیه، امارات و کویت و واردات از ترکمنستان برای تبدیل شدن به هاب گازی است. ما در جایی که در تعامل بین این کشورها در لایه های سیاسی ورود کردیم، کار تا حدی جلو رفت و در جایی که در لایه سیاسی ورود نکردیم، کار پیش نرفته است. برای مثال می‌توانید به قرارداد صادرات گاز به عراق توجه کنید.

راد افزود: زمانی که برای صادرات گاز به عراق در لایه سیاسی ورود کردیم این قرارداد منعقد و نهایی شد. در بحث ترکیه هم که نخست وزیر وقت ترکیه با آقای هاشمی رفسنجانی قرارداد منعقد کردد. نمونه عمان را هم اگر نگاه کنید زمانی که وزیر نفت دو سال قبل به این کشور سفر کرد و با وزیر نفت عمان دیدار کرد، بلافاصله همانجا اعلام شد که تا چند ماه آینده مناقصات اجرایی خط لوله و مطالعات آن انجام می‌شود اما بعد آن چون پیگیری از سمت ایران صورت نگرفت، عملا کار متوقف شد.

*نوش داروی وزارت نفت در آستانه حذف ایران از بازار گاز منطقه

این کارشناس انرژی اظهار داشت: این موارد نشان می دهد که اگر موضوع صادرات گاز در لایه سیاسی یا در لایه وزیر نفت و بالاتر پیگیری شود، به نتیجه می‌رسد. به تازگی هم وزیر نفت بعد از انتخاب شدن احسان عبدالجبار اسماعیل به سمت وزیر نفت عراق، بالافاصله با او مذاکره کرد و او هم اعلام کرد به راحتی نمی‌تواند واردات گاز از ایران را جایگزین کند و دنبال این هستم که در بلندمدت این کار را بکنم.

وی گفت: اگر ما بخواهیم صادرات گازمان به عراق ادامه یابد باید در بلندمدت این موضوع را در دستور کار قرار دهیم و در لایه سیاسی این موضوع را پیگیری کنیم. در بحث ترکیه وقتی محمدجواد ظریف به این کشور سفر می‌کند و در رابطه با تعمیر خط لوله مذاکره می‌کند، اعلام می‌شود در چند روز آینده این خط تعمیر خواهد شد. این نشان می‌دهد اگر در لایه سیاسی کار صادرات گاز دنبال شود به نتیجه می‌رسد.

راد اضافه کرد: اما متاسفانه ما در ۷ سال گذشته این کار را انجام نداده‌ایم و اولویت ما تعامل با کشورهای خارج از منطقه بوده است و کشورهای منطقه را چندان تحویل نگرفتیم. برای مثال بدترین نحو برخورد را با ترکمنستان داشتیم؛ در تعامل با گازی با عراق هم همچنین و قرارداد صادرات گاز به ترکیه را کاملا رها کردیم. در بحث صادرات گاز به پاکستان هم آن وامی که قرار بود برای احداث خط لوله بدهیم و بعد به صورت اقساطی روی مبلغ صادرات گاز دریافت کنیم را لغو کردیم. این موارد نشان می‌دهد در دوران تصدی بیژن زنگنه بر وزارت نفت تعاملات با منطقه به بدترین نحو ممکن انجام شده است.

این کارشناس انرژی اظهار داشت: بعد از فرصت‌سوزی ۷ ساله، حال به تازگی به دلیل تحریمی که اعمال شد تعاملات وزارت نفت با کشورهای منطقه شروع شده است و متاسفانه زمانی این اقدامات خوب در حال انجام است که بسیاری از فرصت‌ها را از دست داده‌ایم. برای نمونه ترکیه از چندین مسیر واردات گاز را آغاز کرده است و امارات برای خودش دارد پایانه ال.ان.جی می زند و عراق هم دارد گزینه‌های دیگری برای خودش پیدا می‌کند، پاکستان هم بر واردات ال.ان.جی قطر و آمریکا متمرکز شده است و ترکمنستان خط لوله جدید به سمت چین کشیده است. این تحولات نشان می‌دهد که وزارت نفت دیر عمل کرده است و این تعلل ضربه سنگینی به کشور وارد می‌کند.

* هدف‌گذاری ترکیه برای ربودن بازار گاز نخجوان از ایران

وی با اشاره به رقابت گازی ایران و ترکیه برای سوآپ گاز به نخجوان گفت: هفته گذشته ترکیه مناقصه پروژه خط لوله ایغدیر به نخجوان را برگزار کرد. نخجوان یک جمهوری خودمختار است و مجموعه‌ای است که مرتبط به جمهوری آذربایجان بوده اما به واسطه جنگ‌هایی که بین آذربایجان و ارمنستان وجود داشته، این منطقه از سرزمین اصلی فاصله افتاده و تحت حمایت اذربایجان هست اما مرز مشترک با این کشور ندارد. به همین دلیل آذربایجان برای اینکه منابع انرژی را به نخجوان برساند قراردادی در سال ۲۰۰۴ با ایران منعقد کرد. طبق این قرارداد ایران مقداری گاز به نخجوان سوآپ می‌کند. یعنی ما از منطقه آستارا در آذربایجان گاز تحویل می‌گیریم و در منطقه نخجوان به این منطقه تحویل می‌دهیم.

راد افزود: این قرارداد ۲۰ ساله است و از سال ۲۰۰۵ اجرایی شده و تا ۲۰۲۵ ادامه دارد. در این قرارداد سالانه ۳۵۰ میلیون متر مکعب گاز به نخجوان معادل روزی یک میلیون متر مکعب سوآپ توسط ایران سوآپ میشد. برای این توافق سوآپ گازی ایران ۱۵ درصد گاز صادراتی آذربایجان را به عنوان کارمزد انتقال برمی‌دارد. این قرارداد تا ۵ سال دیگر اعتبار دارد ولی ترکیه در سال‌های اخیر برنامه‌ریزی کرده است تا منابع واردات گازی خود را متنوع کند و در حال تبدیل شدن به هاب گازی در منطقه است. در این راستا یکی از پروژه این کشور این است که جای ایران را در سوآپ گاز به نخجوان بگیرد.

این کارشناس انرژی گفت: با اجرایی شدن خط لوله تاناپ، ترکیه عملا توانسته وابستگی به ایران برای تامین گازی شرق کشور خود را از بین ببرد و حتی در این منطقه با مازاد گاز مواجه شود. در نتیجه ترکیه برنامه دارد این مازاد گاز را به نخجوان سوآپ کند. ترکیه هم مثل ما با نخجوان مرز مشترک دارد و می‌تواند این سوآپ را انجام دهد. ترکیه قصد دارد که در ۵ سال آینده که قرارداد سوآپ ایران به نخجوان تمام می‌شود با احداث خط لوله به نخجوان بتواند جای ایران را بگیرد.

وی گفت: در تجارت گاز منطقه، اذربایجان به عنوان صادرکننده، ترکیه و روسیه به عنوان کشور استراتژیک و هاب گازی به همراه سایر کشوره در حال پیاده‌سازی نقشه خود هستند و این مناقصه‌ای که انجام شده نیز جزئی از این برنامه‌ها است. خط لوله تاناپ و خط لوله ترک استریم هم از دیگر  برنامه‌ها است. اما ایران به عنوان دومین دارنده گاز در دنیا تقریبا هیچ برنامه‌ای در حوزه تجارت گاز ندارد.

راد در پایان خاطرنشان کرد: در سال‌های گذشته ما روز به روز بازارهایمان را بیشتر از قبل از دست دادیم و نتوانستیم پتانسیلی که در بازارها داریم آزاد و از آن استفاده کنیم. بخشی از این مشکل به فشارهای خارجی برمی گردد که آمریکا به کشورها فشار وارد می‌کند تا از ایران گاز نخرند. اما بخشی عمده از این مشکل به عدم توجه وزارت نفت به این بازارها، عدم برنامه ریزی درست و اقدام به موقع و مذاکراتی برمی‌گردد که باید طی این سال‌ها به نتیجه می‌رسید و الان در مرحله اجرا می‌بود اما همچنان در مرحله گفتگو باقی مانده و حتی قراردهایی مانند پاکستان هم که قرارداد مذاکره شده است، پیگیری نمی‌شود.