رتبه اقتصاد ایران در جهان

 هر ساله اقتصادهای جهان براساس تولید ناخالص رده‌بندی می‌شود و ایران میان ۱۹۲ کشور جهان در سال ۲۰۲۲ در رده بیست‌ویکم قرار گرفت. زمانی این جایگاه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که مشخص می‌شود ایران در طول سال‌های اخیر در معرض شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفته است، به‌علاوه درگیر بودن با ویروس کرونا و تبعات آن، شرایط اقتصاد بین‌المللی و تأثیرات آن از جمله چالش‌های مزید بر علت است.

اما در این شرایط، اقتصاد ایران به لحاظ جایگاه ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و اندازه تولید ناخالص داخلی، میان کشورهای برتر جهان قرار گرفته است، موضوعی که نه توسط آمار داخل بلکه از سوی صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی اعلام شده است.

رفاه پایین مردم بیست یکمین قدرت اقتصادی جهان

اما اکنون با وجود اعلام چند مرجع رسمی درباره جایگاه اقتصادی ایران در جهان، هنوز هم ابهام و پرسش‌هایی در این زمینه وجود دارد. نخست آنکه اقتصاد کدام کشورها نسبت به ایران بزرگ‌تر و کدام کوچک‌تر بوده است؟ مورد دیگر رتبه رفاه ایرانیان است، آیا به همان نسبت که رتبه اقتصادی ایران در جهان عدد قابل توجهی را نشان می‌دهد، رتبه رفاه هم از جایگاه خوبی برخوردار است؟

براساس آمار در سال ۲۰۲۲، کشورهای چین، آمریکا و هند به ترتیب سه اقتصاد برتر دنیا را با بیشترین تولید ناخالص داخلی در اختیار دارند و کشورهای ژاپن، آلمان، روسیه، اندونزی، برزیل، انگلیس، فرانسه، ترکیه، ایتالیا، مکزیک، کره جنوبی، کانادا، اسپانیا، عربستان، تایوان، مصر و استرالیا به ترتیب تا رده بیستم اقتصادهای برتر دنیا قرار گرفته‌اند و بعد از آن‌ها و در رده بیست‌ویکم ایران قرار دارد.

نکته قابل توجه آن است که کشورهایی مانند لهستان، تایلند، پاکستان، هلند، آرژانتین، آفریقای‌جنوبی، امارات، سوئیس، بلژیک، سوئد، اتریش، نروژ، پرتغال، یونان، فنلاند و بلاروس تولید ناخالص داخلی کمتری نسبت به ایران دارند و در رده‌بندی در جایگاه پایین‌تری قرار گرفته‌اند.

اما باوجود رتبه بیست‌ویکم ایران در اقتصاد جهان، موضوع قابل‌توجه آن است که وقتی به رتبه رفاه ایرانیان می‌رسیم، وجود مباحثی مانند کاهش شدید مصرف مواد مغذی مانند پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، ترک تحصیل هزاران دانش‌آموز، افزایش آمار کودکان کار و افزایش خط فقر نشان می‌دهد که رفاه در ایران کاهش یافته است، در صورتی رفاه ایرانیان به این بستگی دارد که هر ایرانی چه میزان از تولید ناخالص بهره می‌برد و هرچه جمعیت یک کشور کمتر باشد، سهم هر ایرانی از GDP بیشتر خواهد شد.

بنابر آمار IMF، ایران در سال ۲۰۲۲ در رتبه هشتادوپنجم «درآمد سرانه» قرار گرفته است، یعنی اگرچه رتبه ایران از لحاظ تولید ناخالص در میان کشور جهان، ۲۱ است اما این میزان تولید باید بین بیش از ۸۰ میلیون ایرانی تقسیم شود که به هر نفر سهمی ناچیز اختصاص می‌یابد.

درآمد سرانه کاهش داشته است

اقتصاددانان معتقدند وقتی صحبت از رفاه است برای دقیق‌تر بودن محاسبات و امکان مقایسه کشورها ازلحاظ قدرت خرید، مهم‌ترین شاخص دراین‌باره معمولاً شاخص درآمد سرانه است که این شاخص در کشور در ده سال گذشته کاهش ۳۲ درصدی داشته است.

حال با نگاهی به داده‌های «بانک جهانی» در سال ۲۰۲۰، مشخص می‌شود که ایرانی‌ها با درآمد سرانه حدود ۱۵,۷۰۰ دلاری پایین‌تر از کشورهایی مانند آذربایجان و ترکمنستان قرار داشته‌اند و به نوعی شهروندان ایرانی از شهروندان آذربایجان و ترکمنستان فقیرتر هستند.

با این اوصاف جایگاه اقتصادی یک کشور در جهان اگرچه گویای تولیدات ناخالص آن است و خبری خوب محسوب می‌شود اما نمی‌تواند نشان‌دهنده رفاه مردم همان کشور هم باشد و ایران به آن اندازه‌ای که ادعا می‌شود در شرایط مطلوب قرار نگرفته، البته به آن میزانی هم که برخی مدعی هستند در ناخوشی نیست.

سرانه هر کشوری بر اساس جمعیت آن تعیین می‌شود

دراین‌باره محمد قائد امینی، کارشناس اقتصادی می‌گوید: سال گذشته ایران رتبه هجدهم را در اقتصاد جهان به دست آورد و امسال هم با اندکی نوسان به رتبه ۲۱ رسید.

وی در رابطه با آیتم‌ها و شرایط موردنظر برای رتبه‌بندی کشورها توضیح می‌دهد: محاسبات از سوی صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی انجام می‌گیرد و اینگونه است که تولید ناخالص داخلی بر اساس ارزش پول آن کشور حساب می‌شود و با نرخی هم به نرخ دلار تبدیل می‌شود.

این کارشناس اقتصادی یادآور می‌شود: سال گذشته به دلیل یک‌سری شیطنت‌های سیاسی، رتبه اقتصادی ایران بر اساس محاسبات اشاره شده به ۵۷ رسیده بود اما وقتی با شاخص ppp محاسبه شد این رتبه به ۱۸ رسید. امسال نیز طبق شاخص ppp رتبه اقتصادی ایران در میان کشورهای جهان به ۲۱ رسیده است.

قائدامینی تصریح می‌کند: زمانی که از شاخص ppp استفاده می‌شود، به لحاظ علمی و اقتصادی کالاهای مبادله‌ای مانند خدمات هم در رتبه‌بندی لحاظ می‌شود ولی در شاخص دلار بازار آزاد ، این مورد در نظر گرفته نمی‌شود. بر این اساس در تعیین رتبه‌بندی کشورها روش شناسایی که به کار می‌رود از اهمیت زیادی برخوردار است.

وی با اشاره به در نظر گرفتن تولید ناخالص کل هر کشور برای ارزیابی رتبه اقتصادی می‌گوید: قطعاً کشوری که ۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد با وجود تولید ناخالص بالایی که از آن برخوردار است اما سرانه آن با کشوری با جمعیت کمتر، متفاوت است، به عبارتی برای آنکه رفاه مردم یک جامعه مشخص شود به عدد درآمد سرانه توجه می‌شود. وقتی به رفاه مردم ایران می‌رسیم متوجه می‌شویم رتبه رفاه و قدرت خرید مردم کشور تناسبی با جایگاه اقتصادی ما ندارد.

این کارشناس اقتصادی می‌گوید: دلیل آن است که نسبت به میزان جمعیت کشور، سهم هر فرد از درآمد سرانه ناچیز می‌شود، درصورتی‌که کشوری چون هلند با تولید ناخالص کمتر و جایگاه اقتصادی پایین‌تر، به دلیل جمعیت کمتر، مردمش در رفاه زیادی به سر می‌برند چون درآمد سرانه هر نفر بیشتر است.

قائدامینی اضافه می‌کند: درمجموع ایران با توجه به ظرفیت‌ها، جمعیت و منابعی که در اختیار دارد از لحاظ تولید ناخالص داخلی نسبت به کشورهای جهان در جایگاه خوبی قرار دارد، به‌طوری‌که در میان ۱۹۷ کشور توانسته است رتبه ۲۱ را دریافت کند.

وی یادآور می‌شود: با توجه به شرایطی چون تحریم‌های خارجی و داخلی و سیاست‌گذاری‌های نادرست، سقوط رتبه ایران در این رده‌بندی پیش‌بینی می‌شد اما آمار جهانی نشان می‌دهد که کشور ما توانست کم‌وبیش رتبه اقتصادی خود را حفظ کند.